PANGAJARAN NYARITA

           

Kamahéran nyarita bisa kapimilik ku unggal jalma saupama boga karep jeung daék diajar. Ngahontal kamampuh seni nyarita tangtu kudu weruh sawatara hal, nya ku Mulgrave dina Tarigan (1981:22) ditétélakeun ragam seni nyarita ieu di handap.

1.      Ragam Seni Nyarita

            Ragam seni nyarita dibagi jadi dua bagian, nya éta nyarita di hareupeun masarakat umum (public speaking) jeung nyarita dina kagiatan sawala atawa gempungan husus (conference speaking).

2.      Nyarita dina Pangajaran Basa

pangajaran nyarita geus tétéla mangrupa bagian tina opat kaparigelan basa. Dina widang pangajaran, nyarita mangrupa kagiatan komunikasi lisan. Dina widang atikan di sakola, pembelajaran ngagunakeun basa lisan téh dilatih ku rupa-rupa tehnik latihan nyarita, di antarana waé:

·         Ngawanohkeun diri;

·         Midangkeun pakta;

·         Nyieun atawa medar hiji hal;

·         Ngalaporkeun hiji hal;

·         Ngoméntaran;

·         Ngaréproduksi, jeung

·         Nyarita tatalépa.

3.      Métodeu Nyarita

            Metodeu nyarita anu ceuk Mulgrave dina Tarigan (1981:22-23) dibagi jadi opat rupa, nya éta:

(1)   Métodeu Ngadadak (Impromtu)

Ieu metodeu biasana dipaké ku panyatur anu dina nepikeun biantarana teu tatahar heula saméméhna.

(2)   Métodeu Naskah (manuscript)

Panyatur dina nyaritana téh bari maca naskah.

(3)   Métodeu Tanpa Persiapan (ékstémporaneus)

Saméméh biantara, panyatur ngapalkeun heula bahan picaritaeun anu geus disusunna. Nyarita samodél kieu biasana sok dipaké ku para siswa nu keur dialajar biantara, diajar déklamasi atawa ngadongéng.

(4)   Métodeu  Ngapalkeun (memory)

Ieu metodeu mangrupa campuran tina dua metodeu di luhur. Kaunggulan ieu metodeu ti nu kadua diantarana waé panyatur bisa ngabagi paningal ka pamiarsa, sarta aya kontak paningal jeung pamiarsa.

4.      Métodeu Pangajaran Nyarita

            Ieu metodeu dipaké pikeun ngaronjatkeun kamahéran nyarita, kalawan meunang pangaping langsung ti guru. Metodeu pangajaran nyarita dibagi jadi tilu bagian, nya éta: (1) Métodeu terpimpin, (2) Métodeu semi terpimpin, (3) Métodeu bébas.

5.      Nyarita dina Babasan jeung Paribasa

            Peta basa atawa peta nyarita di masarakat Sunda mah geus natrat aya di béh ditu mula kekecapan modél Hadé ku omong goréng ku omong. Geura ieu di handap wangun babasan jeung paribasa nu ngandung harti, aya patalina jeung kagiatan nyarita. 

1)      Abong biwir teu diwengku, abong létah teu tulangeun

2)      Amis budi Hadé budi parangi, soméah, mun nyarita sok dibarung ku imut.

3)      Ateul biwir, sok géték hayang baé ngomong sanajan teu perlu dicaritakeun.

4)      Biwir awéwéeun, sok ngedalkeun kecap-kecap nu kurang hade.

5)      Budi santri légeg lebé, lampah euwah-euwah jelema anu bener omongan jeung kalakuanana kawas enya jelema bener, padahal saenyana mah jahat.

6)      Ceplak Pahang, satarabasna teuing kajeun matak nyeri hate batur.

7)      Dibéjérbéaskeun, diécéskeun atawa dijéntrékeun pisan.

8)      Gantung déngé, ngarasa hanjakal sabab hayang kénéh ngadéngékeun, anggeus mantén.

9)      Hade lambé (lalambé), alus omong tapi teu terus jeung haté.

10)   Ipis biwir, Epésméér, babari ceurik.

11)   Jabung tumalapung, sabda kumapalang milu nyarita banding ngarumasakeun taya kabisa, tapi alatan kapaksa.

12)   Kalah ka ngahuntu, ngan bisa nyarita atawa pidato wungkul.

13)   Lanca-linci luncat mulang, jalir jangji, udar subaya.

14)   Malapah gedang, malibir heula méméh nyaritakeun maksud nu saenyana.

15)   Ngadu bako, ngobrol ngalér-ngidul ban teu puguh jelema.

16)   Omong harus batan goong, béja gampang nerekebna, jeung biasana sok pada ngaleuwihan tina buktina.

17)    Pondok catur panjang maksud, caritaan anu ringkes tapi jelas.

18)  Sacangreud pageuh-sagolék pangkék, sagala omonganana.

19)  Teu basa (béja) teu carita, teu aya béja pisan.

20)   Weruh saduning winarah, nyaho ti heula saméméh dibéjaan.

Lain ku réana wungkul pentingna téh, tapi ogé upama niténan ma’nana. Katingalina mah dina hiji mangsa, dina hirup kumbuh masarakat Sunda péta nyarita téh kungsi jadi indicator anu kagolong pangpentingna dina nangtukeun pribadi jalma.  

6.      Nyarita jeung Pragmatik

            Nyarita jueng pragmatic lir ibarat gula jeung peueutna. Dina ieu bagian baris dipedar anu patalina élémén-élémén dina komunikasi anu ilahar disebut bagbagan makéna basa Sunda katut aspék-aspék pragmatic, saperti ieu di handap.

1)      Bagbagan Makéna Basa

(a)   Deixis nya éta hal atawa fungsi anu nuduhkeun nanaon/ rupa-rupa hal di luareun basa.

(b)   Convensional Implicature

Implikatur konvensional nya éta bagbagan milih kecap atawa ungkara, upamana baé métafora bakal ngagunakeun kecap atawa ungkara anu béda jeung kecap atawa objék anu béda, dumasar kana babandingan atawa sasauranana.

(c)    Presuppotion mangrupa oikiran atawa panyangka anu aya patalina jeung kamustahilan bisa kajadian, masalah proyéksi atawa nonjolkeun hiji hal, jeung rupa-rupa katerangan anu ngajéntrékeun.

(d)   Speech act atawa speech event salawasna kapangaruhan ku faktor-faktor kagiatan ngagunakeun basa.

(e)    Conversational Structure (struktur paguneman), adeganana bakal béda-béda gumantung kana faktor-faktor nu aya dina kagiatan ngagunakeun basa.

2)      Aspék-aspék Pragmatik 

Pangdeudeul kamahéran laku basa utamana dina kagiatan nyarita, anu merenah tangtu baé ngawengku kamampuh ngalafalkeun/ ngucapkeun, struktur (kecap, kalimah), jeung milih kecap. Sawatara aspék anu kaasup kana pragmatic, katut conto-contona, saperti ieu dihandap.

a.       Aspék sosialisasi

b.      Aspék inteléktual

c.       Aspék émosional

d.      Aspék informasi faktual

e.       Aspék ngaréngsékeun hiji masalah

f.       Aspék moral

3)      Tatakrama dina Nyarita

Tatakrama disebut ogé étikét (prancis), hartina aturan kabiasaan jeung cara-cara hirup masarakat di hiji wewengkon. Istilah tata (Kawi) hartina adat, aturan, bérés jeung krama (Sansakerta) hartina sopan atawa lemes. Nilik kana éta konsép tatakrama bisa disebut ogé aturan atawa kaédah-kaédah sopan santun anggota masarakatna di hiji wewengkon nu geus lumangsung kalawan ragem.

Tatakrama basa lain ukur diwangun ku unsur verbal, tapi ogé nonverbal. Dina tatakrama mah nuduhkeun ku curuk jeung ku jempol téh geus ngabédakeun suasana nyarita. Aya ogé unsur nonverbal séjénna saperti unsur parobahan sora anu ilaharna disebut paralinguistic (para, di sagédéngeun). Unsur nonverbal nu nétélakeun jarak (jauh deukeutna) nu keur cacarita sok disebut proksemik (tina basa Latin Proximare = ngadeukeutan). Ditilik tina jihat pragmatic, kagiatan komunikasi atawa gunem catur téh raket patalina jeung tatakrama basa. Tatakrama basa téh gedé leutikna dipangaruhan ku laku basa anu dipilih ku panyatur.

Referensi

Haerudin, Dingding & Agus Suherman. 2013. Panganteur Kaparigelan Nyarita. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Indonesia